Tác hại nghiêm trọng của thuốc lá

Ai cũng biết hút thuốc lá là có hại cho sức khỏe nhưng việc từ bỏ là không dễ dàng.Tại Việt Nam, tỉ lệ tử vong do các bệnh liên quan tới khói thuốc tăng gấp 3 lần so với tai nạn giao thông và HIV. Để bảo vệ sức khỏe cộng đồng thì "an toàn nhất là không hút, không khói thuốc". 

Theo báo cáo của Ban Sức khỏe Hoa Kỳ, việc bỏ thuốc lá giúp giảm đi một nửa các biến cố bệnh tim mạch trong năm đầu, sau cai 10 năm thì nguy cơ chỉ còn gần như ở người chưa từng hút thuốc. Khuyến cáo bỏ thuốc lá trước 40 tuổi giúp giảm nguy cơ tử vong do bệnh liên quan đến 90%.

Tuy nhiên, chỉ có đến 8-10% người nghiện thuốc lá có thể cai được, thấp hơn nhiều lần so với tỷ lệ người cai nghiện cocain (ma túy) thành công (khoảng 45%). Việt Nam hiện vẫn nằm trong nhóm 15 nước hút thuốc lá cao nhất thế giới với tỷ lệ bỏ thuốc lá thành công rất thấp.

Cai thuốc lá không đơn giản

Đầu tiên, cần biết rằng người hút thuốc lá ngoài chịu ảnh hưởng gây nghiện của nicotin, còn bị lệ thuộc vào tâm lý và thói quen. Hút thuốc lá và đốt điếu thuốc lá đều là những phản xạ có điều kiện. Theo đó, người hút thuốc lá sẽ hình thành thói quen hút một điếu thuốc sau khi ăn cơm, trong khi gặp gỡ bạn bè, hay khi vừa ra khỏi máy bay… Dần dần, cứ mỗi một khoảng thời gian hay một hành vi nhất định, người hút thuốc sẽ có phản xạ đốt điếu thuốc, không thể bẻ gãy được.

Tổng hợp hai yếu tố tâm lý này sẽ lý giải được vì sao các giải pháp thay thế nicotin bao gồm nicotin dán, ngậm... đều thất bại. Từ năm 1985, khi FDA của Mỹ bắt đầu chấp thuận các liệu pháp nicotin thay thế thì tỷ lệ cai thuốc lá thành công cũng không có sự thay đổi nào đáng kể, dù liệu pháp này được bán phổ biến khắp các siêu thị Mỹ. Yếu tố thứ ba là việc tăng cân. Nhiều người quan tâm đến thẩm mỹ và lo ngại chuyện tăng cân nếu như bỏ thuốc lá.

Có nhiều người muốn cai hẳn thuốc lá bằng cách hút ít hơn để "giảm hại". Nhưng thực tế, khi hút ít hơn, người hút sẽ có xu hướng rít sâu hơn bình thường, khiến nhiệt độ đốt cháy ở đầu điếu thuốc tăng cao (900-1000oC), dẫn đến độc tính từ phản ứng đốt cháy và sự lệ thuộc thuốc lá cao hơn. Ví dụ, giảm từ 10 điếu xuống còn 3-5 điếu thì họ sẽ càng cảm thấy 3-5 điếu đó "ngon" hơn và lại càng nghiện thuốc lá, hay chính xác là nghiện nicotin hơn.

Lời giải còn bỏ ngỏ: zero thuốc lá hay sống chung với lũ?

Nicotin gây nghiện và tác động đến tim mạch làm cho tim đập nhanh nhưng chỉ chiếm 5% độc tính, 95% độc tính còn lại là các chất hóa học gây bệnh và gây ung thư có trong khói thuốc lá. FDA của Mỹ và Viện Y tế và Chất lượng Điều trị Quốc gia Anh (NICE) đã xác nhận rằng nicotin không phải là nguyên nhân chính của những bệnh lý do hút thuốc. Do vậy, thay vì để người hút thuốc hít cùng lúc mùi hương thuốc lá, chất nicotin và các chất độc hại có trong khói thuốc lá, thì cho họ chỉ thu nạp mỗi nicotin - là thứ khiến người ta muốn hút thuốc lá - với mức độc tính ít hơn so với khói của thuốc lá điếu thông thường. Đồng thời, nếu không có khói sản sinh từ quá trình đốt cháy, thì khí thở ra khi sử dụng thuốc lá sẽ chỉ chứa chủ yếu là hơi nước, với hàm lượng chất hóa học gây hại đã được khoa học chứng minh là thấp hơn, dẫn đến tỷ lệ nguy cơ gây ung thư thấp hơn, từ đó việc gây hại do hút thuốc lá thụ động cũng thấp hơn.

Từ thực tế này, thế giới hiện đã nghiên cứu và áp dụng cách tiếp cận theo hướng giảm tác hại vì không thể mãi bám vào những chiến lược hiện tại khi số liệu và lịch sử đã chứng minh những giải pháp này không đem lại hiệu quả đáng kể ở mức độ cộng đồng. Vì vậy, ngày càng có nhiều chuyên gia y tế thừa nhận vai trò của khoa học giảm thiểu tác hại được ứng dụng trong các sản phẩm thuốc lá không khói. Còn được gọi là thuốc lá thế hệ mới hay thuốc lá "công nghệ", các sản phẩm thuốc lá không khói như thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng (thuốc lá nung nóng), thuốc lá ngậm snus,… đã được khoa học chứng minh là loại bỏ được khói do phản ứng đốt cháy trong quá trình cung cấp nicotin cho người sử dụng. Do vậy, những sản phẩm này có hàm lượng các chất gây hại thấp hơn nhiều lần so với thuốc lá điếu.

Đến nay, các nghiên cứu trong lĩnh vực tim mạch về các sản phẩm giảm tác hại thay thế thuốc lá điếu áp dụng công nghệ loại bỏ quá trình đốt cháy đã được công bố trên các tạp chí uy tín trên thế giới như Tạp chí Tim mạch châu Âu, Tạp chí Y khoa châu Âu... Tạp chí uy tín Circulation còn đăng tải một nghiên cứu được thực hiện trên 5 triệu người hút thuốc lá nhằm đánh giá mối liên hệ giữa những thay đổi trong thói quen sử dụng thuốc lá đốt cháy và thuốc lá không đốt cháy với nguy cơ mắc bệnh tim mạch trong ngắn hạn. Kết quả cho thấy, khi người dùng thuốc lá điếu đốt cháy chuyển đổi sang sử dụng thuốc lá không đốt cháy thì nguy cơ mắc các bệnh tim mạch thấp hơn 34% so với tiếp tục hút thuốc lá điếu đốt cháy. Dĩ nhiên, việc cai hoàn toàn thuốc lá và nicotin vẫn là tốt nhất.

Hiện nay, trên thế giới, ngoài hai tổ chức uy tín trên, Bộ Y tế Nhật Bản cũng đã chính thức cho phép thương mại các sản phẩm áp dụng công nghệ loại bỏ quá trình đốt cháy này. Thậm chí, Bộ Y tế Anh Quốc còn có khuyến cáo sử dụng các sản phẩm công nghệ này để giúp người hút thuốc cai thuốc lá.

Tuy nhiên, chắc chắn là không có thuốc lá nào tốt cho sức khỏe. Theo các chuyên gia y tế Việt Nam, thuốc lá làm nóng và các loại thuốc lá không cháy khác chỉ nên được cân nhắc là một trong những biện pháp giảm thiểu tác hại dành cho người hút thuốc lá trưởng thành lựa chọn tiếp tục hút thuốc, chứ không thể so sánh được với việc từ bỏ hoàn toàn thuốc lá. Đồng thời các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới cũng không có tác dụng dùng để cai thuốc lá, do vậy cần xác định rõ điều này để tránh sai mục đích sử dụng. Song vẫn có những quan điểm cho rằng, chính sách ‘zero thuốc lá’ này cũng tương tự như chính sách ‘zero Covid’, đều là những hướng tiếp cận không khả thi. Nếu xã hội chấp nhận sống chung hòa bình với Covid-19 và áp dụng chiến lược giảm thiểu tác hại bằng 5K; thì tương tự với thuốc lá, cũng nên nhìn nhận công bằng dựa trên sở cứ khoa học và sớm áp dụng chiến lược giảm tác hại để bổ trợ cho các chính sách về sức khỏe cộng đồng./.